Gwobrau Tir na n-Og 2021

Llongyfarchiadau anferthol i’r ddwy ddaeth i’r brig eleni, sef Casia Wiliam a Rebecca Roberts!

Dyma’r tro cyntaf i’r ddwy ennill y wobr, a dwi’n gwybod eu bod nhw wedi gwirioni.

Ro’n i eisoes wedi deud pa mor wych oedd y ddwy nofel yn y blog yma – rhowch y teitlau yn y bocs chwilio os am weld be’n union ddywedais i. Ond os ydach chi’n rhy ddiog, wel, ro’n i’n canmol i’r cymylau.

Ro’n i hefyd wedi deud ei bod hi’n gystadleuaeth arbennig o glos eleni, ac mae hynny’n arwydd o’r ffordd mae’r byd cyhoeddi llyfrau Cymraeg i blant wedi ffynnu ac aeddfedu dros y blynyddoedd dwytha ‘ma. Felly llongyfarchiadau i bawb oedd ar y rhestr fer.

Ond diolch hefyd i’r gweisg a’r golygyddion am feithrin a chomisiynu llyfrau mor dda. Mae pobl o’r diwedd yn dechrau deall pa mor wych ydi llyfrau plant, ac oedolion yn mwynhau ein nofelau Cymraeg gymaint â’r plant/ bobl ifanc.

Diolch arbennig hefyd i’r beirniaid:

O’r top chwith fel bysedd y cloc, Alun Horan, Hywel James, Morgan Dafydd a Nia Morais. Cynhyrchydd teledu ydi Alun, awdur a chynorthwyydd dysgu ydi Nia, athro cynradd (ar gyfnod sabothol yn gweithio ar ei Ph.D) a sylfaenydd gwefan Sôn am Lyfra ydi Morgan, a Chadeirydd y panel oedd T Hywel James, sef cyn-Brif Lyfrgellydd Cyngor Gwynedd, ac un o’r llyfr-garwyr mwya dwi’n eu nabod! Mi fues i’n gweithio efo fo am rai blynyddoedd yng Nghaernarfon pan ro’n i’n hyrwyddo llenyddiaeth yng Ngwynedd – un o’r swyddi mwya difyr i mi eu cael erioed, ac iddo fo oedd llawer o’r diolch am hynny.

Os oes ‘na rywun yn gwbod ei stwff o ran llyfrau, Hywel ydi hwnnw. Dwi’n 100% siŵr ei fod o wedi bod yn Gadeirydd gwych (mae o’n dawel ond yn hynod graff a theg) a bod y lleill i gyd wedi dysgu lot ganddo fo, fel y gwnes i.

Da iawn bawb. Edrych ymlaen at wobrau 2022 yn barod!

Y Castell Siwgr

Mae’r nofel hon gan Angharad Tomos ar restr fer llyfrau uwchradd Gwobr Tir na n-Og efo #Helynt, Rebecca Roberts a Llechi, Manon Steffan Ros. Dwi eisoes wedi canmol y ddwy honno, a rhaid i mi ddeud, mae Y Castell Siwgr yn gystadleuydd cryf arall. Does gen i wir ddim syniad mwnci pwy eith â hi, achos mae’r tair mor wahanol a’r tair yn haeddu gwobr.

Dwi mor falch nad ydw i’n un o’r beirniaid!

Arddangosfa yng Nghastell Penrhyn gan Manon ysbrydolodd Angharad.

A’r dyfyniad yma yn fwy na’r un, beryg:

Hanes dwy ferch ifanc sydd yn y nofel: Eboni (neu Yamba i ddefnyddio ei henw go iawn), caethferch ar blanhigfa’r teulu Penrhyn yn Jamaica; a Dorcas o Ddolgellau sy’n gwehyddu’r wlanen sy’n creu’r dillad mae pob caethwas yn gorfod ei wisgo, cyn cael ei gorfodi i fynd i Gastell Penrhyn i fod yn forwyn.

Mae sefyllfa’r ddwy yn debyg mewn sawl ffordd: gwaith hurt o galed o fore gwyn tan nos a chael eu trin fel baw isa’r domen. Allwn i ddim peidio â chymharu bywydau’r ddwy: bod yn gaethferch sydd waetha wrth gwrs, cael eich trin a’ch hystyried fel un o’r anifeiliaid, a chael eich taro a’ch chwipio a’ch treisio; ond doedd bywyd Dorcas fawr gwell ar ôl symud i’r castell mewn gwirionedd.

Mae ‘na olygfeydd ysgytwol yma, a rhai do’n i ddim wedi disgwyl eu gweld gan Angharad am ryw reswm. Mi wnes i ei chlywed hi’n deud yn rhywle bod gwneud yr ymchwil wedi bod yn sioc iddi – ar y podlediad ardderchog yma dwi’n meddwl:

https://ypod.cymru/podlediadau/carudarllen

Pennod 6, lle mae mari Siôn yn holi Angharad, Manon a Rebecca.

Mi fydd y nofel yn sicr yn sioc i rai darllenwyr yn eu harddegau, hyd yn oed i’r rhai sydd wedi dilyn yr erchyllterau y tu ôl i ‘Black Lives Matter’. Mae’n dibynnu be maen nhw eisoes wedi ei weld ar bapur ac ar sgrin.

Dwi’n cofio’r sioc ges i wrth wylio cyfres deledu Roots nôl yn y 1970au:

Mi fyddwn i yn fy nagrau bob nos Sul yn gweld Kunta Kinte, Kizzy a Chicken George yn cael eu trin mor anfaddeuol o greulon gan bobl wyn. Erbyn meddwl, dyna un o’r cyfresi teledu newidiodd fi fel person a siapio fy syniadau a fy nghredoau am byth.

Roedd y golygfeydd treisiol yn ysgwyd rhywun i’r byw, ac mae Angharad wedi llwyddo i wneud yr un peth ar bapur, yn Gymraeg. Efallai y byddan nhw’n ormod i ddarllenwyr iau, mwy sensitif, felly bosib bod angen bod tua 15 oed cyn darllen hon, neu 14 oed aeddfed. Ond dwi’n eitha siŵr y bydd darllen am hanesion y ddwy ferch ifanc yma yn aros yn y cof.

Dyma’r dudalen gyntaf:

Ydi, mae bywyd Dorcas yn llawn hwyl a fflyrtian. Ond bydd pethau’n newid erbyn Pennod 8:

Nac ydi, dydi’r eirfa ddim yn hawdd, na’r arddull chwaith, felly nofel Set 1 fydd hon mewn ysgolion, dybiwn i. Ond mi faswn i wrth fy modd yn cael clywed yr ymateb a’r trafod yn y dosbarth wedyn. Byddai’r rhai sydd ddim cystal am ddarllen/siarad Cymraeg ar dân isio gallu darllen Cymraeg yn well ar ôl gwrando ar y trafod, siawns?

Mae ‘na linellau yma sy’n neidio allan arnach chi, fel:

“…Mae byw heb chwerthin yn ffurf greulon ar gaethiwed.

Dylai pawb fod yn rhydd i chwerthin.”

“Doeddwn i ddim yn casáu neb ers talwm. Ond rŵan dwi’n llawn casineb. Rhaid ei fod o’n rhywbeth sy’n lledu fel salwch, yn haint sydd yn mynd o’r naill i’r llall.”

Ac mae ‘na lawer mwy. Ond darllenwch y llyfr drosoch chi’n hun; mi fydd golygfeydd a llinellau gwahanol yn neidio allan i ddarllenwyr gwahanol, a dyna be sy’n gneud trafod llyfrau mor ddifyr.

Pob lwc i’r tair nofel, a chofiwch wylio Heno nos Iau, 20 Mai 2021, pan fyddan nhw’n cyhoeddi enwau’r enillwyr ym mhob categori. Dwi ddim yn ei chofio hi mor agos â hyn ers blynyddoedd!

Chwedl Calaffate

Dwi wedi dotio eto! Mae’r llyfr yma’n berl. Ond bosib mod i’n biased – dwi’n hoff iawn o Batagonia (wedi bod ene, nôl yn 1991), dwi’n hoff iawn o’r math yma o stori a dwi’n hoff iawn o’r awdur:

Lleucu Gwenllian

sydd hefyd wedi gneud y lluniau, a dwi’n hoff iawn o’r rheiny hefyd… felly mi fyddai wedi bod yn anodd i hon beidio â mhlesio i.

Chlywais i rioed mo’r chwedl hon o’r blaen, ond roedd Lleucu wedi gorfod gneud tipyn o ymchwil i ddod o hyd iddi mae’n debyg, felly go dda hi.

Mae’r cwbl yn deillio o’r dywediad:

El que come calafate, siempre vuelve – Mae’r sawl sy’n bwyta’r calaffate, wastad yn dychwelyd.

Sôn am ffrwyth y coed calaffate maen nhw, sy’n gnweud jam neis iawn, mae’n debyg:

Ond dwi ddim yn cofio ei flasu o. Caws llaeth gawson ni pan o’n i ym Mhatagonia – neu ai jam llaeth oedd o? A phun bynnag, roedd hi’n ganol gaeaf.

Dyma sut a pham gafodd Lleucu hyd i’r stori, yn ei geiriau ei hun:

Dwi ddim isio difetha hud y stori cyn i chi gael gafael ar gopi, felly dyma chydig o luniau i chi (a chydig eiriau) i godi blas:

Tydyn nhw’n hyfryd?

Mae’r lliwiau’n hyfryd tydyn? Ac yn cyfleu Patagonia a’r paith i’r dim. Ac mae’r stori jest yn… mi wnewch chi ei licio hi. Addo. Oes, mae ‘na dinc o Blodeuwedd ynddi, a Romeo a Juliet hefyd.

A dyma lun arall o Calaffate (y ferch roddodd ei henw i’r goeden/gwrych/llwyn/ffrwythau/blodau). Sylwch ar liw ei llygaid hi:

Roedd gwir angen llyfr stori am Batagonia, ac am y bobl oedd yn byw yno cyn i’r Cymry a’r Sbaenwyr ac ati gyrraedd. Mae’n cael ei farchnata fel llyfr i blant 7-11 oed, ond mae’n addas i bawb dros 11 hefyd yn fy marn i.

Bu’r llyfr yn llafur cariad i Lleucu am ddwy flynedd, ac mae’r llafur hwnnw’n dangos, a’r cariad hefyd. Diolch am ei sgwennu a’i ddarllunio, Lleucu.

Do, yn bendant, Lleucu.

Nid dim ond darlunydd ydi’r hogan yma o Flaenau Ffestiniog; mae hi’n gallu sgwennu hefyd. Dwi’n cofio dotio at ei syniadau a’i harddull hi pan roedd hi’n hogan ysgol yn y Moelwyn.

Gwasg Carreg Gwalch £6.50.