Llyfr ffeithiol da tua 8/10 oed +

Un Saesneg, sori, ond nefi, mae o’n un da:

Mi wnes i archebu copi drwy’r llyfrgell yn sgil ei weld ar y silff ‘ffefrynnau’ yn y blogiad dwytha. Synnu dim ei fod wedi ennill ‘Best Book With Facts Blue Peter Book Award 2017.’ Mi ddylai apelio at unrhyw un o unrhyw oed sy’n mwynhau darllen, ond yn sicr y plant hynny sy’n well ganddyn nhw ffeithiau na ffuglen. Ond mae’r straeon go iawn yma’n ddeunydd nofel, bob un! Mae ambell un wedi ei droi’n ffilm eisoes.

Hanesion pobl sydd wedi goroesi rhyw berygl ofnadwy ydyn nhw, o straeon weddol gyfarwydd fel hanes Shackleton yn yr Antartig yn 1914 a’r dringwr dorrodd ei fraich ei hun i ffwrdd efo cyllell boced wedi i graig syrthio arni yng Ngholorado yn 2003 (cefndir y ffilm 127 hours), i ugeiniau o straeon nad oeddwn i erioed wedi eu clywed o’r blaen:

Fel y ferch 17 oed lwyddodd i oroesi am 10 diwrnod mewn jyngl yn Peru – a dianc hefyd – wedi i bawb ond hi gael eu lladd mewn damwain awyren.

A be am hwn:

Meddyliwch orfod gwneud llawdriniaeth arnoch chi’ch hun – heb anaesthetig, achos roedd angen bod â meddwl chlir wrth gwrs. Mae ‘na bobl anhygoel yn y byd yma.

Mae lluniau Kerry Hyndman yn hyfryd fel y gwelwch chi, a dawn geiriau David Long yn dod â phob stori’n fyw. Chwip o lyfr.

Ac os ydach chi’n poeni mod i’n dynn yn benthyca o’r llyfrgell yn hytrach na phrynu copi: ylwch, mae fy nhŷ i’n gwegian fel mae hi, ac mae pob awdur yn derbyn 8.52 ceiniog bob tro y bydd un o’u llyfrau yn cael ei fenthyca, ac mae angen cefnogi llyfrgelloedd yn ogystal â siopau llyfrau. Felly Nyyyy.

Dwi newydd gael manylion benthyciadau fy llyfrau i llynedd: diddorol! Pa lyfrau oedd fwya poblogaidd?

I Botany Bay – wedi ei fenthyca 848 o weithiau eleni (1339 y flwyddyn cynt!), wedyn Cadi Dan y Dŵr – 644; Blodwen Jones a’r Aderyn prin – 603, Coeden Cadi – 481, Gwylliaid – 375.

Ac i bawb sydd wedi mynd drwadd i Gaerdydd efo’r ymgom Bl 7,8,9 (detholiad o Gwylliaid) yn yr Urdd – pob lwc!

Sut i hybu darllen

Dwi wedi gwironi efo’r syniad yma!

Ei weld o ar Twitter wnes i: athro wedi trefnu bod plentyn gwahanol yn cael argymell llyfrau ar ei silff ei hun am gyfnod. Nodyn bychan am bob llyfr a sgor allan o ddeg. Tua Blwyddyn 5/6 ddeudwn i.

Yna rhywun arall yn cael gwneud yr un peth – am tua wythnos? Pythefnos efallai?
Mae o’n bendant yn gweithio achos dwi newydd archebu 5 o’r llyfrau o’r llyfrgell fy hun!

Be sy’n gwneud iddo fo weithio?
1. Y ffaith mod i wedi mwynhau o leia un o’r teitlau yn barod, felly yn gwybod y bydd y llyfrau eraill yn debygol o mhlesio i hefyd.
2. Mae’r cloriau i gyd yn sbio arnoch chi – nid ar eu hochrau.
3. Mae ‘na nodyn gonest a sgôr i bob llyfr gan yr un sydd wedi eu dewis.

Mae hi mor braf gweld syniadau creadigol fel hyn. Os dach chi’n nabod athrawon, yn sicr rhai cynradd (Bl 3-6) ond rhai uwchradd hefyd, soniwch wrthyn nhw am hyn. Mae’r syniadau gorau yn werth eu dwyn.

Diwrnod y llyfr

Mi ges i ddau gyfle i ddathlu diwrnod y llyfr! Yn gyntaf, ar ddydd Gŵyl Dewi, ges i wahoddiad i Lyfrgell Dolgellau i ddarllen darnau o stori Cadi a’r Deinosoriaid a rhannu ambell boster. Mi wnes i wrthod taith i Sierra Leone er mwyn bod yn y llyfrgell (wir yr), ond peidiwch â deud hynny wrthyn nhw. Nhw oedd wedi gofyn gynta, wedi’r cwbl.

Andros o hwyl! Fyddai Sierra Leone ddim wedi gallu cymharu. A gwneud lluniau a chrefftau deinosoraidd a Dydd Gŵyl Dewi-aidd wedyn:

Yr unig ddarn anodd o’r diwrnod oedd trio penderfynu pwy oedd yn haeddu gwobr am y wisg orau. Pawb mor dda a’r holl lygaid mawr yn syllu i fyw fy llygaid a minnau’n chwysu, ddim isio pechu neb…

Bu’n rhaid i mi ddewis goreuon y gwisgoedd eto ar Fawrth y 7fed yn Ysgol Llanfechell, Ynys Môn. A sbiwch anodd oedd hynny!

A dim ond y plant bach oedd hynna!

Un o fy ffefrynnau ymysg y rhai hŷn, wrth reswm, oedd hon:

Dyna sut i blesio awdur! Wedi astudio’r clawr yn fanwl, ylwch:

O, ac mae Ysgol Gyfun Gwent Is Coed yng Nghasnewydd wedi plesio’n arw hefyd – sbiwch!

Dim ond gobeithio eu bod nhw wedi mwynhau’r darllen ynde. Gyda llaw, dwi’n clywed bod ‘na ambell ymgom Bl 7-9 arbennig wedi bod yn eiteddfodau lleol yr Urdd (Y Gwylliaid ydi’r testun) a dwi’n edrych mlaen yn arw i’w gweld a’u clywed yn y Genedlaethol fis Mai!

Ond yn ôl i ben arall y wlad, i Fôn: mi ges i fodd i fyw yn Llanfechell, unwaith i mi ddod o hyd i’r lle. Eitha anodd – yn enwedig yn y gwynt a’r glaw.

Ond roedd o werth o.

Doedd fy wythnos greadigol ddim ar ben: ro’n i’n tiwtora yn Nhŷ Newydd ar y dydd Sadwrn – a’r cwrs yn llawn o bobl oedd â diddordeb mewn sgwennu ar gyfer plant a/neu bobl ifanc.

Ac un peth gafodd ei drafod bod gormod o lyfrau Cymraeg gwreiddiol yn rhy ‘neis’ a dim digon o rechen/cnecian/pwmpio a phethau felly.

Roedd ‘na syniadau gwych gan y criw yma!

A sôn am sgwennu a syniadau gwych, dyma lyfr i’ch rhieni/nain/taid/modryb/ athrawon. Nofel ddiweddara Sian Northey. Wrth fy modd efo hi!

Diwrnod y Llyfr

Mae’n Ddiwrnod y Llyfr ddydd Iau, Mawrth 7fed! Be fyddwch chi’n ei neud?

Mi fydda i yn Ysgol Llanfechell, yn nhopiau Ynys Môn, yn darllen straeon a thrafod hoff lyfrau.

A da iawn Llanfechell am wahodd awdur draw!

Dim ond gwisgo i fyny fel cymeriadau o lyfrau (neu drio ffitio unrhyw wisg ffansi sydd ar gael yn rhad – neu’n ddrud – mewn archfarchnad) fydd y rhan fwya o blant, rhywbeth sy’n gallu bod yn straen i rieni, ond mae modd bod fymryn yn wahanol, a gwneud pethau wirioneddol ddifyr.

Dyma i chi rai syniadau oedd ar Twitter wedi i’r awdur gwych ac annwyl, Frank Cottrell-Boyce

holi pwy oedd am wneud rhywbeth heblaw gwisgo i fyny ar y diwrnod:

1. Dod â rhywbeth/gwrthrych i mewn i gynrychioli cymeriad er mwyn i’r dosbarth ddyfalu pa lyfr ydi o. e.e: pa lyfr allai hwn fod sgwn i?

2. Ffeirio dosbarthiadau: e.e: Blwyddyn 6 yn darllen llyfrau i’r plant iau a gwneud gweithgareddau wedu eu seilio ar wahanol lyfrau.

3. Caffi llyfrau gyda bwydlen o lyfrau a blas o bob un.

4. Cystadleuaeth hunluniau/selffis i’r plant a’r staff “Cael dy ddal efo llyfr.”

5. Ysgrifennu a darlunio llyfr gan yr ysgol – gyda chymorth staff/awdur.

6. Staff yn darllen yn uchel i’r plant – nid dim ond eich athro dosbarth – pawb!

7. Helfa drysor efo llyfrau.

8. Dod yn ôl i’r ysgol ar ôl 6 yn eich pyjamas i ddarllen llyfrau. Neu wadd rhieni draw ar gyfer y 3/4 awr olaf (yn eu jamas) i ymuno efo’r darllen.

9. Brecwast llyfrau cyn gwersi gyda rhieni, nain/taid/ pwy bynnag a llond mwg o siocled poeth a phawb yn darllen.

10. Pob dosbarth i berfformio llyfr i’r dosbarthiadau eraill – gyda phypedau neu fasgiau, props, BSL, ac ati.

11. Creu golygfa allan o lyfr mewn bocs sgidiau neu jar.

12. Pob dosbarth i ddewis gwlad a darllen/sôn am lyfr am y wlad honno – efo gwisgoedd os leciwch chi.

13. DEAR – sef ‘Drop everything and read.’ Oes na un Cymraeg yn bod dwch? Be am ‘Gollwng bob dim a darllen’ – GBBAD. neu Anghofia dy waith, darllena!’ – ADWD! Sef, pawb, yn cynnwys y staff, pan yn clywed cloch neu seiren yn rhoi’r gorau’n syth i’r hyn oedden nhw’n ei wneud a darllen yn dawel (neu’n uchel!) am 10 munud.

14. Llyfr Ffactor neu Ffactor Llyfr. Neu Ffllactor? Cystadleuaeth sefyll i fyny o flaen pawb i sôn am eu hoff lyfr am 2-3 munud.

Be bynnag fyddwch chi’n ei neud, mwynhewch!

Pwysigrwydd darllen a syniadau sut i annog plant i siarad am lyfrau

Dyna pam fod darllen mor bwysig! Wel, dim ond un rheswm.

Mi wnes i gyfrannu i sgwrs radio am ddarllen wythnos diwetha. Roedd cwmni o’r enw Renaissance UK wedi cyhoeddi canlyniadau am safonau darllen plant Cymru, Lloegr, yr Alban a’r Iwerddon, ac yn ôl hwnnw, roedd plant Cymru, fel Lloegr, yn darllen llyfrau mwy anodd na phlant yr Alban ac Iwerddon. Ond roedd plant yr Alban a’r Iwerddon yn deall eu llyfrau yn well.

Wel, dydi hynna ddim yn beth da nacdi? Be ydi pwynt darllen llyfr os nad ydach chi’n ei ddallt o?

Falle y gwnewch chi ddysgu ambell air newydd, ond wnewch chi ddim mwynhau’r profiad o ddarllen llyfr fel’na; fydd o ddim yn bleser na fydd? Ac yn yr oes hon, efo cymaint o bethau ‘haws’ na darllen, mae angen i blant gysylltu darllen efo pleser!

Mae hyn yn golygu felly nad yw plant Cymru yn cael y llyfrau cywir ar eu cyfer nhw. Doedd yr adroddiad ddim yn sôn am yr iaith Gymraeg, felly dwi’n cymryd mai sôn am lyfrau Saesneg ydan ni, ond mae’r egwyddor yr un fath yn y ddwy iaith.

Dwi’n gwybod am rai athrawon sy’n deud – “Dim bwys os nad ydyn nhw’n dallt, y ffaith bo nhw’n darllen sy’n bwysig.” Lol botes! Sôn am feithrin darllenwyr ydan ni, nid ticio bocsys.

Diolch byth, roedd ‘na dips da yn yr adroddiad, fel:

1. Rhaid neilltuo amser i ddarllen – darllen go iawn, tawel, yn yr ysgol ac yn y cartref.

2. Mae angen o leia chwarter awr o amser darllen bob dydd! Er gwybodaeth, os dach chi’n darllen am hanner awr bob dydd rhwng dechrau ysgol gynradd a gorffen ysgol uwchradd, mi wnewch chi ddelio efo 13.7 miliwn o eiriau. Ac i’r gwrthwyneb, bydd y rhai sy’n darllen llai na chwarter awr bob dydd yn delio efo 12 miliwn yn llai o eiriau. Gwnewch y syms…

3. Rhaid cael llyfrau addas i’r unigolyn, ddim yn rhy anodd nac yn rhy hawdd. Os ydyn nhw’n rhy hawdd, dydyn nhw’n gwella fawr ddim fel darllenwyr, ond mae llyfrau rhy anodd jest cyn waethed. Mi fedran nhw ddarllen llyfr heriol ar bob cyfri, ac os ydyn nhw’n ei fwynhau o, mi wnawn nhw ei ddeall o. Y rhan fwya, o leia.
Felly rhaid i athrawon, llyfrgellwyr a RHIENI wneud eu gwaith cartre er mwyn gallu helpu’r plant i ddod o hyd i’r llyfrau iawn. Rhaid nabod y plentyn, gwybod be maen nhw’n ei fwynhau, a gwybod be ydi eu lefel nhw.

4. Mae athrawon cynradd angen mwy o wybodaeth ac arweiniad er mwyn gallu annog a helpu plant i ddewis y llyfrau gorau ar eu cyfer nhw. (Cytuno’n llwyr – deunydd HMS a hyfforddi athrawon fan hyn).

Yn y bôn, rhaid annog darllen er mwyn pleser, nid dim ond i sgwennu traethawd amdano neu i neud ryw waith darllen a deall – sy’n lladd y pleser gan amla!
Hefyd, os nad ydyn nhw’n gweld eu rhieni’n mwynhau darllen a thrafod llyfrau, heb sôn am eu hathrawon, mi fydd yn anos eu darbwyllo bod darllen yn hwyl.

Mae hi mor bwysig annog plant i drafod llyfrau, a chael plant i argymell llyfrau ac awduron i’w gilydd. A dyma i chi syniad da:

(cliciwch ar y lluniau i’w gwneud yn fwy)

Mor syml. Jest dangos dipyn o gloriau llyfrau dach chi’n gwybod bod plant wedi eu mwynhau – ac nid dim ond rhai David Walliams a Roald Dahl, gobeithio. Cymysgedd, amrywiaeth, o rai ffuglen a rhai ffeithiol. Rhowch wybod os ydi o wedi gweithio i chi!

Y gwir amdani ydi ein bod ni i gyd angen cael ein hudo – a’n herio. Ond peidiwch â gwneud be wnes i yn 9 oed, sef ceisio darllen Tom Brown’s Schooldays

ar ôl gwirioni efo’r gyfres deledu yn 1971. Ro’n i wedi gwirioni efo’r bwli, Flashman, am ei fod mor olygus.

Ond roedd y llyfr yn OFNADWY O ANODD! Yn sicr i blentyn 9 oed. Dyma i chi ddarn ohono, ac nid un o’r darnau mwya anodd, iawn!

I sometimes think that you boys of this generation are a deal tenderer fellows than we used to be. At any rate, you’re much more comfortable travellers, for I see every one of you with his rug or plaid, and other dodges for preserving the caloric, and most of you going in those fuzzy, dusty, padded first-class carriages. It was another affair altogether, a dark ride on the top of the Tally-ho, I can tell you, in a tight Petersham coat, and your feet dangling six inches from the floor. Then you knew what cold was, and what it was to be without legs, for not a bit of feeling had you in them after the first half-hour. But it had its pleasures, the old dark ride. First there was the consciousness of silent endurance, so dear to every Englishman—of standing out against something, and not giving in. Then there was the music of the rattling harness, and the ring of the horses’ feet on the hard road, and the glare of the two bright lamps through the steaming hoar-frost, over the leaders’ ears, into the darkness; and the cheery toot of the guard’s horn, to warn some drowsy pikeman or the ostler at the next change; and the looking forward to daylight; and last, but not least, the delight of returning sensation in your toes.