Mae’n anodd adolygu llyfr gan rywun sy’n ffrind i chi, a dwi’n nabod Rhian Cadwaladr ers y coleg, ac wedi gweld ei merch Leri, yr arlunydd, yn datblygu ei sgiliau dros y blynyddoedd, felly os dach chi isio credu mai dim ond bod yn glên efo ffrind ydw i, iawn. Gewch chi feddwl hynny. Ond mi wnes i wir fwynhau darllen hon a dwi’n meddwl y bydd plant 3-7 oed yn ei mwynhau hefyd.
Efallai na fydd plant bach wedi sylwi eto bod sanau yn mynnu mynd ar goll, ond mi fydd yr oedolion sy’n darllen efo/iddyn nhw yn bendant wedi gwneud! Felly mi fydd y stori’n plesio ar draws y cenedlaethau.
Stori arall am Ynyr yr ysbryd bach hynod annwyl ydi hi:
Ia, mam arall sy’n rhy brysur i chwarae efo’i phlentyn DRWY’R amser, ac mae’n anodd i ysbryd bach wneud ffrindiau:
Difyr ydi’r dewis o froga yn hytrach na llyffant a’r gair ‘bolaheulo’ – gair deheuol ydi bola, ond mae bolaheulo yn air mor dda, dipyn gwell na ‘torheulo’ yn fy marn i, mi ddylai gael ei fabwysiadu a’i ddefnyddio dros Gymru gyfan, ac efo plant bach mae dechrau ynde.
Beth bynnag, mae Ynyr yn trio gwneud ffrindiau efo nifer o greaduriaid eraill, ond unai dydyn nhw ddim yn gallu ei weld o neu ei ofn o. Mae o’n dechrau teimlo’n drist, nes iddo fo gyfarfod Pip y dylwythen deg sy’n gallu ei weld o!
Ond dydi hi ddim angen ffrindiau, diolch yn fawr… mae hi’n trio ei anwybyddu, achos mae hi’n dylwythen deg fach hynod o brysur – sy’n casglu sanau:
Bydd raid i chi brynu eich copi eich hun (Gwasg Carreg Gwalch £6.50) neu fenthyg o’r llyfrgell (yr awdur yn cael 9.5c) er mwyn cael gwybod be sy’n digwydd, ond mi wnai ddeud ei bod hi’n stori fach hyfryd am ddal ati, dyfalbarhau, a phwysigrwydd cyfeillgarwch a chydweithio. A sanau.
Mae’r fam a’r ferch wedi cydweithio’n dda iawn unwaith eto, ac mae’r holl sanau gwahanol yn siwtio arddull Leri Tecwyn i’r dim!
Dyma fi’n ail-ddechrau holi awduron llyfrau plant am yr hyn fydden nhw’n ei ddarllen ers talwm. Dwi wedi cael ymateb da i’r rhain – gan oedolion sy’n mwynhau hel atgofion, gan amlaf, ond dwi ddim yn siŵr pa mor ddifyr ydy nhw i blant, rhaid cyfadde! Ond dwi’n gwybod y byddwn i wedi bod wrth fy modd yn cael gwybod be oedd hoff lyfrau Enid Blyton neu Jane Edwards. Felly dwi’n dal ati…
Felly yr awdur nesa i anfon ei hatebion ydi Rhian Cadwaladr, a dyma chydig o wybodaeth amdani:
Mae hi wedi sgwennu tair nofel ar gyfer oedolion, a newydd gyhoeddi ei hail ar gyfer plant. Nain Nain Nain oedd y gyntaf:
ac Ynyr yr Ysbryd ydi’r diweddaraf. Sgroliwch yn ôl drwy’r blog os am weld fy adolygiadau i o’r ddau.
Actores oedd hi am flynyddoedd, a dyma un o’i phinaclau: ia, hi oedd Siani Flewog yng Nghaffi Sali Mali! Glam iawn, doedd?
Bu hefyd yn actio yn Amdani a Rownd a Rownd ac fel brân mewn coedwig…
a bydd pobl Caernarfon yn ei chofio’n ran mawr o’r cynllun Sbarc; bydd miloedd o bobl ifanc y gogledd yn ei nabod hi achos mae hi wedi bod yn gwneud llawer iawn o waith mewn ysgolion drwy gynlluniau fel Ysgolion Creadigol, a dwi’n siwr y bydd hyn yn oed mwy yn ei chofio fel cymeriad Hannah yn yr Amgueddfa Lechi yn Llanberis.
Mae hi hefyd yn fam i bedwar, ac mae’r rheiny wedi dechrau cael babis, felly digon o ysbrydoliaeth ar gyfer llyfrau plant yn fanna, ddwedwn i.
Felly dyma ni, yr atebion:
1. Pa lyfrau oeddet ti’n eu hoffi yn blentyn?
a) Ysgol Gynradd – Cymraeg a Saesneg
Roedd Mam yn arfer dweud mod i’n medru darllen pan oeddwn i ddigon bach i fod yn defnyddio poti achos mi fyddwn i’n eistedd arno efo llyfr ac yn ‘darllen’ yn uchel. Doeddwn i ddim yn medru darllen wrth gwrs – jesd wedi dysgu y geiriau o’n i. Fy hoff lyfr pan yn fach iawn, ac mae o dal gen i, oedd Hwiangerddi gan Wasg y Brython wedi eu trefnu gan Jennie Thomas.
Roeddwn i’n ddarllenwr brwd drwy gydol fy mhlentyndod ac yn darllen pob math o bethau – o Lyfr Mawr y Plant a llyfrau T Llew Jones
i lyfrau Enid Blyton a chlasuron Saesneg fel Swiss Family Robinson a Treasure Island ond yn arbennig llyfrau efo merch yn brif gymeriad. Roedd bywydau’r merched yma mor wahanol i fy mywyd i. Heidi oedd y ffefryn mawr yn ogystal ag Anne of Green Gables, Pippi Longstocking a What Katie did a What Katie did Next. Rhain sydd wedi aros yn fy meddwl, fwy nag unrhyw rai Cymraeg.
b) Ysgol Uwchradd – Cymraeg a Saesneg
Yn gynnar yn yr ysgol uwchradd roeddwn i wedi symud ymlaen i glasuron oedolion Saesneg – Little Women gan Louisa May Alcott, llyfrau y Brontes – yn enwedig Jayne Eyre a Wuthering Hights;
a llyfrau Thomas Hardy, George Elliot a Jane Austen. Roeddwn i wrth fy modd efo llyfrau wedi eu sgwennu neu eu gosod yn ‘yr oes o’r blaen’.
Roeddwn i’n lwcus fod yna lyfrgell i fyny’r ffordd o tŷ ni ac roedd Mrs Williams y llyfrgellydd yn gadael i mi fynd i’r adran oedolion tra roedd y plant eraill yn cael eu gyrru i’r adran plant. Yno nesh i ddarganfod clasuron Cymreig – nofelau Daniel Owen a Kate Roberts ac yn arbennig T Rowland Hughes – brodor o Lanberis fel finna.
Wyt ti’n dal i ddarllen llyfrau plant? Pa rai wyt ti wedi eu hoffi’n ddiweddar?
Rhaid cyfadda dwi ddim wedi darllen llawer o lyfrau plant ers i fy mhlant fy hun dyfu fyny, ac eithrio llyfrau dwi wedi eu darllen er mwyn creu prosiectau creadigol efo plant mewn ysgolion. Llynedd gesh i’r fraint o feirniadu cystadleuaeth Darllen Dros Gymru y Cyngor Llyfrau ac mi nes i fwynhau darllen y bwndel mawr o lyfrau a lanioddd acw yn sgîl hynny. Yr un nes i fwynhau fwyaf oedd nofel Myrddin ap Dafydd ‘Pren a Chansen’ sy’n adrodd hanes y Welsh Not. Dyna’r union math o nofel y byddwn i wedi bod wrth fy modd efo hi pan yn blentyn.
Pwy ydi dy hoff ddylunydd/arlunydd llyfrau? Pam?
Wel mae rhaid i mi ddweud Leri Tecwyn sydd wedi darlunio y gyfres plant bach Tomos Llygoden y Theatr, ac a ddarluniodd fy llyfr i Ynyr yr Ysbryd.
Mae Leri yn digwydd bod yn ferch i mi felly gwirioni fel mam ydw i!
Fel arall Jac Jones ydi’r meistr yn fy llygaid i. Mae Jac yn medru amrywio ei steil i siwtio’r llyfr ac yn ychwanegu haen arall i’r stori. Mae ei luniau yn gallu bod yn gryf a thrawiadol, bron yn fygythiol, neu’n hynod ddoniol – yn ôl angen y stori.
Un o luniau Nain Nain Nain, Jac Jones
Be nath i ti ddechrau sgwennu?
Dwi wedi bod isho sgwennu ers erioed. Yn syth ar ôl gadael y coleg fe fuesh i ar gynllun YTS (youth training scheme) am chydig ond nes i’m llwyddo i sgwennu dim a buan yr a’th bywyd â fi i gyfeiriad arall ac mi gymerodd fy ngwaith fel actor a mam fy holl amser. Ond pan es i i weithio fel tiwtor drama nes i ddechra sgwennu sgriptia i’r bobl ifanc eu perfformio ac ers hynny dwi wastad wedi bod yn sgwennu rhywbeth – er nes i ddim dechra sgwennu nofela tan o’n i’n 50 a llyfra plant saith mlynedd wedi hynny.
Be wyt ti’n ei fwynhau fwya am sgwennu?
Creu cymeriadau a wedyn gweld be sy’n digwydd iddyn nhw pan dwi’n rhoi nhw mewn sefyllfaoedd gwahanol.
Dwed chydig am dy lyfr ddiweddara i blant.
Llyfr i blant bach ydi’r llyfr diweddara – Ynyr yr Ysbryd – stori am ysbryd bach ofnus fasa ofn ei gysgod tasa ganddo fo un!
Pa lyfr(au) plant sydd ar y ffordd nesa gen ti?
Y bwriad ydi sgwennu cyfres am Ynyr. Thema’r gyfres ydi meddylfryd o dwf, neu meddylfryd creadigol a thema’r stori nesa fydd cydweithio a dychymyg.
Do, mae’r llyfrau Nadolig ar gyfer plant wedi dechrau fy nghyrraedd i! Ond ges i sioc pan welais i ‘Ynyr yr Ysbryd’. Ro’n i wedi disgwyl iddo fo fod yn llyfr bychan fel llyfrau ‘Y Dyn Dweud Drefn’ neu ‘Tomos Llygoden y Theatr’ ond na, mae Ynyr yn FAWR! Maint A4, os dach chi’n un o’r bobl hynod daclus ‘ma sy’n licio silffoedd taclus. Neu’n brin o bapur lapio.
Ond mae’n werth gwneud lle iddo fo! Mae tîm y fam a’r ferch greodd o, sef Rhian Cadwaladr (y stori)
a Leri Tecwyn (y lluniau)
wedi creu cymeriad bach hoffus tu hwnt. Mae Ynyr yn gariad, o ran ei gymeriad a’i olwg. Mae ei lygaid fel dwy bêl bowlio, a Leri wedi cael hwyl garw ar gyfleu ei emosiynau drwy’r stori.
Dwi’n arbennig o hoff o’r lluniau lle mae ei fam o’n ei gysuro:
Does ‘na ddim llawer o waith darllen ar y stori felly mi gewch chi orffen hon mewn un eisteddiad – a mynd yn nôl ati faint fynnwch chi, wrth gwrs. Llyfr i blant dan 7 oed ydi o, ac un y bydd oedolion wrth eu boddau’n ei ddarllen yn uchel i blant iau.
Dyma sut mae’r stori’n dechrau:
Dwi’n falch o weld ‘Lleian Ddu’ yn lle’r bali ‘Black Nun’ oedd yn boen ar f’enaid i pan oeddwn i’n gweithio yng Ngwersyll Glan-llyn! Ges i lond bol o drio egluro i blant ofnus nad oedd ‘na ysbryd i ddechrau cychwyn, a pham yn y byd fyddai pobl Llanuwchllyn wedi rhoi enw Saesneg arni mewn lle mor hynod o Gymreig? Grrr. Ta waeth, yn nôl at y llyfr.
Problem Ynyr druan ydi bod ganddo ofn bob dim. Ofn trio pethau newydd, ofn mentro… swnio’n gyfarwydd? Felly yn ogystal â bod yn adloniant – achos bydd plant wrth eu boddau efo’r ‘Bw!’s i gyd – a’r dudalen yma! –
mae o hefyd â neges am bwysigrwydd mentro a dal ati. Mae’r ysgolion cynradd yn chwilio am fwy o lyfrau Cymraeg sy’n cynnwys themáu ‘Meddylfryd o Dwf’ (dyna un rheswm pam sgwennais i Cadi a’r Celtiaid…) ac mae Ynyr yn ffitio’r thema ‘dyfalbarhad’ i’r dim.
Dwi’n dallt bod Rhian am sgwennu mwy o helyntion Ynyr ac am ddelio efo ‘dychymyg’, ‘cydweithio’, ‘chwilfrydedd’ a ‘disgyblaeth’ yn y llyfrau sydd i ddod. Iawn, athrawon cynradd Cymru? Maen nhw ar y ffordd!
Wna i ddim difetha’r stori drwy ddeud sut mae hi’n gorffen, ond mae ‘na glyfrwch yma. Mi ges i fy mhlesio, a dwi’n eitha siŵr y cewch chithau hefyd. Mae’n stori annwyl, gynnes fydd yn rhoi gwên ar wyneb y plant iau cyn setlo i gysgu. Ac mi fyddan nhw isio edrych ar y llun o Ynyr yn gwenu fel giât am hir. Na, dwi ddim am ddangos hwnnw fan hyn – bydd raid i chi brynu’r llyfr! (Gwasg Carreg Gwalch, £6.50)
Gyda llaw, fydd unrhyw blant sy’n darllen hwn ddim yn debygol o wybod am ffilmiau Alfred Hitchcock, ond roedd o’n gyfarwyddwr fyddai weithiau’n cynnwys ei hun yn y ffilm. A sbiwch ar y llun yma:
Atgoffa chi o rywun?
Oes, mae isio mwy o bobl efo gwallt coch mewn llyfrau! Da iawn, Leri.
Roedd hi’n ddiwrnod Sant Padrig ar y 17eg, ond dwi’m yn meddwl i’r creadur gael ei ddathlu ryw lawer ynghanol hunllef Y Feirws.
Ond mae’n gyfle i flogio mymryn am lyfrau o Iwerddon tydi? Dwi newydd fod yn gŵglo fel peth gwirion i drio dod o hyd i nofel ddarllenais i rhyw flwyddyn neu dwy yn ôl: do’n i methu cofio enw’r nofel nac enw’r awdur ond ro’n i’n cofio rhywfaint o’r stori, ac o’r diwedd, haleliwia – dyma fo!
The Call gan Peadar Ó Guilín o Donegal. Nefi, mi wnes i fwynhau hon.
Mae’n gyfuniad o ffantasi, arswyd digon brawychus a byd y tylwyth teg. Mae Iwerddon yn wlad wedi ei melltithio a phan fydd plant yn cyrraedd oed arbennig (eu harddegau) maen nhw’n cael eu ‘dwyn’ am 3 munud gan y Sidhe – y tylwyth teg. Am y 3 munud hwnnw maen nhw mewn byd arall ac yn gorfod ymladd/dianc am eu bywydau. Mae plant yn cael eu paratoi a’u hyfforddi i fedru delio efo’r 3 munud erchyll yma, ond mae’r rhan fwya’n dod yn ôl unai wedi eu llarpio a’u darnio’n erchyll neu yn gelain. Ddeudis ei fod o’n frawychus yndo!
Mae’r prif gymeriad, Nessa, yn arwres hyfryd o od. Wedi diodde o polio, does neb yn meddwl bod ganddi unrhyw fath o obaith, ond mae Nessa’n dipyn o hogan…
Fydd y nofel ddim at ddant pawb, ac yn sicr nid os ydach chi’n cael eich dychryn yn hawdd, ond os dach chi’n cael eich temtio – ewch amdani. Mae’n glincar. Mae’n cael ei marchnata fel ffantasi ar gyfer oedran 12-16 ond mae’r School Library Journal â’r rhybudd canlynol: “The language, sex, violence, and world of the Grey Land are more appropriate for mature fantasy fans.”
A dyma lun o’r awdur:
Llyfrau eraill o Iwerddon sy’n cael eu hargymell gan yr awdures Sinead O’Hart yw’r rhain:
The Hounds of the Morrigan, Pat O’Shea. Llyfr ymddangosodd rhyw 30 mlynedd yn ôl. Hanes Pidge a’i chwaer Brigit, sy’n gorfod rhwystro duwies rhag ennill ei hen bwerau yn ôl. Yn ôl Sinead, mae’n “Madcap, fast-paced, hilarious, and at times deeply, thrillingly, satisfyingly frightening.”
Neu be am Under the Hawthorn Tree, Marita Conlon-McKenna?
Dwi bron yn siŵr mod i wedi darllen hon ryw dro. Mae’n sicr yn canu cloch. Mae wedi ei gosod yn ystod cyfnod erchyll Y Newyn Mawr (the Great Famine) ddigwyddodd yn ystod 1845-1850au. Y cyntaf o drioleg ydi hon, yn dilyn hanes
Eily, Peggy a Michael sy’n colli bron bob dim ond yn llwyddo i frwydro’n rhyfeddol i ddod drwyddi.
Mae hon yn swnio’n dda hefyd: The Switchers Trilogy, Kate Thompson
Hanes Tess a Kevin, sydd â’r gallu i droi yn unrhyw anifail maen nhw’n ei ddymuno. Dyna egluro’r teitl – maen nhw’n ‘switchio’! Ac mae’n rhaid iddyn nhw achub y byd rhag cael ei droi’n uffern o rew. “These books are wonderful, mingling modern-day Ireland with the stories and legends of its past, and adding a special layer of uniqueness all their own.”
3 nofel mwy diweddar o Iwerddon mae hi’n eu harmgymell ydi:
The Maloneys’ Magical Weatherbox, Nigel Quinlan
Arthur Quinn and the World Serpent, Alan Early
Begone the Raggedy Witches, Celine Kiernan – ac mae’r olaf ‘na yn sicr yn apelio ata i – mae hi am wrachod!
Dwi newydd archebu copi o’r llyfrgell, ac mae na fersiwn CD ar gael hefyd.
A sôn am wrachod… mi ddylai fy nofel i ar gyfer oedolion (16+ o leia) fod allan fis Mehefin, a dyma’r clawr:
Ro’n i yn ffafrio clawr arall, ond mi es i â 3 cynllun gwahanol efo fi pan fues i’n siarad efo MYW Glantwymyn yn ddiweddar, a dyma’r un oedd yn apelio at 80% ohonyn nhw! Roedd fy ffrindiau mwy ‘llenyddol’ yn ffafrio un arall, ond isio denu llygad pobl sydd ddim fel arfer yn darllen llyfrau Cymraeg o’n i, felly hwn amdani! A dwi’n hoff iawn ohono wedi ychwanegu brain i’r llun. Maen nhw’n bwysig… o, ac mae rhan go helaeth o’r nofel yn digwydd yn Iwerddon!
Nofel arall wedi ei lleoli yn Iwerddon ydi Môr a Mynydd gan Rhian Cadwaladr:
Un hynod ddarllenadwy, ac eto ar gyfer oedolion sy’n mwynhau stori dda.
Dwi wedi bod yn crafu mhen ynglyn â nofelau eraill o Gymru sydd wedi eu lleoli yn Iwerddon, ond dwi’n styc. Unrhyw awgrymiadau? Yn enwedig llyfrau plant? Ia, dwi’n gwybod bod Branwen a Bendigeidfran wedi bod yn Iwerddon, ond unrhyw beth mwy modern?
Mae ‘na ddau lyfr o’r enw Nain Nain Nain yn Gymraeg rŵan, ond mae’r ddau yn wahanol iawn.
Yn 2012, cyhoeddodd Sian Eirian Rees Davies ‘Nain! Nain! Nain!’
Mi wnes i flogio amdano eisoes: rhowch ‘2 lyfr ar gyfer plant 6-9 oed’ yn y blwch chwilio (top dde, uwch ben ‘Cofnodion Diweddar’)
Yr argraff mae’r Nain hon yn ei roi i bawb yw ei bod wedi drysu a cholli’i chof. Ond mae hi’n un o dîm Ditectifs Cudd Cymru – criw o neiniau sy’n datrys troseddau gwaethaf Cymru! Llyfr hwyliog, llawn dychymyg a hiwmor. Darllenwch o os nad ydach chi wedi gwneud yn barod. O, ac roedd hi wedi sgwennu hwn cyn i Gangsta Granny ymddangos!
Ond does ‘na ddim ebychnodau (!) yn nheitl llyfr Rhian Cadwaladr:
Ac mae hon yn stori gwbl wahanol. Mae’r nain hon, Hen Nain Elsi, yn hwyliog, ond MAE hi’n colli’i chof – go iawn.
Sylwch ar y ffordd glyfar mae Rhian yn dechrau awgrymu bod Nain Elsi yn drysu weithiau. Mae’r arddull yn syml, yn addas i blant o dan 7, ac yn rhoi mwy o le i luniau hyfryd Jac Jones na’r geiriau.
Wrth fy modd efo “croen patrymog”!
Mae’n stori hyfryd, annwyl sy’n trin be sy’n gallu digwydd wrth i bobl heneiddio yn hynod sensitif a chall. O, ac mae na fwy nag un nain ynddi – mae gan Nedw dair nain i gyd, pob un yn gwbl wahanol ac felly mae’r llyfr yn osgoi’r stereoteip o neiniau:
Da iawn Rhian! A Jac, wrth reswm. Daeth y llyfr i fodolaeth yn sgil cwrs ar gyfer awduron plant yng Nghanolfan Ysgrifennu Tŷ Newydd, lle roedd Jac a Manon Steffan Ros yn tiwtora criw oedd yn cynnwys Rhian. Dyma hi efo’r llyfr:
Gyda llaw, mae hi wedi sgwennu dwy nofel ddifyr ar gyfer oedolion hefyd, y ddwy yn hwyliog, yn annwyl ac yn boblogaidd tu hwnt:
Nofel Saesneg ar gyfer oedolion ifanc dwi newydd ei darllen ydi Long Way Down gan Jason Reynolds o’r Unol Daleithiau. Waw. Pwerus.
Dwi rioed wedi darllen nofel ar gyfer yr oedran yna mewn barddoniaeth o’r blaen. Mi wnes i wirioni efo The Weight of Water, Sarah Crossan, ond mae Long Way Down ar gyfer bechgyn tua 13+ sydd ddim yn hoffi darllen. Tipyn o gamp. A dwi wrth fy modd efo’r hyn mae o wedi’i ddeud tu mewn y clawr cefn:
“Here’s what I know: I know there are a lot – A LOT – of young people who hate reading. I know that many of these book haters are boys. I know that many of these book-hating boys, don’t actually hate books, they hate boredom. So here’s what I plan to do: NOT WRITE BORING BOOKS. “
Amen!
Dyma i chi fidio o’r awdur yn darllen y llyfr, efo’r lluniau gan Chris Priestly:
Llun bach arall cyn cloi: ges i wahoddiad i Ysgol Rhiw-bechan, Tregynon, nid nepell o’r Drenewydd ddydd Llun, i sgwrsio efo’r plant yn y pnawn ac efo nhw a’u rhieni gyda’r nos. Nefi, ges i hwyl! Tydi’r llun ddim yn dangos y chwerthin, ond roedd ‘na lot fawr o chwerthin, wir yr! Ac o feddwl bod y plant i gyd yn dod o gartrefi di-Gymraeg, roedd eu parodrwydd i siarad a holi yn Gymraeg – a darllen Cymraeg, yn hyfryd.
Oherwydd Cadi a’r Celtiaid ges i’r gwahoddiad, gan eu bod nhw wedi gwneud prosiect ar y Celtiaid
Ond roedd llyfrau eraill Cadi yn gwerthu’n dda yn y siop hefyd! A lwcus mod i wedi dod â chydig o Ramboys efo fi, achos roedd hwnnw’n apelio’n arw at yr hogia gwledig oedd yn y ffrwd Saesneg. Ieee!
Bethan Gwanas 